Lòi mẹ dạy!

“Con ơi! Khi làm việc gì thì phải có ý, có tứ nghe không con”. Đây là câu nói mà bà mẹ Việt nam thường dạy bảo cho đứa con của mình, nhất là người con gái. Và câu nói này, không chỉ lưu truyền ở một nơi nào, mà nó được phổ biến rộng rãi khắp nơi trên đất nước Việt Nam. Mỗi khi được bà mẹ nhắc nhở câu nói trên, thì người con thận trọng và chú tâm hơn vào công việc đang làm. Nhờ vậy, nên mọi việc đều được gọn gàng, ngăn nắp và sạch sẽ.

         Có ý, tức là chúng ta phải để hết tâm ý vào những gì mà mình đang tiếp xúc. Có tứ, nghĩa là ta quan sát sự việc đang diễn ra một cách rõ ràng, tường tận và trung thực. Như vậy, “có ý, có tứ” là thân và tâm phải có mặt hoàn toàn với nhau, và tiếp xúc trọn vẹn với những gì đang xảy ra ở phút giây hiện tại. Khi thân, tâm và hoàn cảnh đương tại được thắp sáng, thì ta sẽ nhận biết rõ ràng những biểu hiện của tự thân và đối tượng tiếp xúc. Nhờ có cái nhìn khách quan và trung thực như thế, nên ta làm chủ được chính mình và bình thản trước mọi xung đột, đổi thay của cuộc đời.

Ví dụ khi quét dọn nhà cửa, mà bạn nhận diện từng bộ phận hoạt động của cơ thể một cách rõ ràng; từ cánh tay co duỗi khi lau chùi nhà, cảm nhận sự mát lạnh dưới hai bàn chân tiếp xúc với nền gạch, rõ biết từng hơi thở vào và hơi thở ra, đồng thời bạn lắng nghe những âm thanh từ gần đến xa..v.v.. Nhận biết sáng tỏ tất cả những sự kiện đang diễn ra đó, mà tâm ý không bị vướng kẹt vào bất kỳ đối tượng nào, thì bạn sẽ được tự do, an ổn và căn nhà rất là sạch sẽ, gọn gàng. Nếu bạn thực hành được như vậy trong mọi sinh hoặt hằng ngày, thì được xem là những mẫu người có nếp sống tỉnh thức và an bình, còn ngược lại là sống trong mê mờ, lãng quên và dẫn tới đau khổ.

Trong khi lái xe cũng vậy, nếu bạn thường trực quan sát kĩ càng những diễn biến xảy ra ở trên đường, thì sẽ an toàn hơn cho tự thân và cho mọi người xung quanh. Thông thường, khi lái xe, toàn cơ thể ta gồng cứng lên, tâm ý thì nôn nóng và hướng đến chỗ làm việc hoặc suy nghĩ miên man những chuyện gì đâu đó; thân thể đang ngồi trên xe, nhưng tâm ý thì bay bổng ở một nơi khác. Vì thế, đôi lúc ta chạy ẩu vượt qua cả đèn đỏ, dẫn đến tắc nghẽn giao thông hoặc bị va chạm vào xe của người khác, gây tổn hại đến tính mạng và tài sản. Và mỗi khi chúng ta nôn nóng, hối hả muốn chạy xe cho nhanh để đi tới chỗ làm việc, hoặc vội vàng mong muốn trở về nhà sớm hơn, thì khi gặp đèn đỏ ta dễ dàng bực bội, khó chịu và bất an. Như vậy, suốt chặng đường lái xe, hầu như ta luôn bị phiền não hoành hành và trói buộc. Do đó, khi ngồi trên xe gắn máy hay là xe hơi, bạn phải biết thư giãn toàn thân, hai vai và cánh tay buông nhẹ, trên khuôn mặt điểm một nụ cười hàm tiếu, giúp cho các tế bào được tươi tỉnh và trẻ trung, còn tâm ý thì phải thường trực rõ biết những diễn biến đang xảy ra trên đường đi.

Mặt khác, đèn đỏ còn là một cơ hội để giúp cho tâm ý bạn dừng lại và trở về với chính mình. Khi gặp đèn đỏ, bạn hãy tắt máy để tiết kiệm xăng dầu và giảm thiểu chất thải từ khói xe phun ra gây ô nhiễm môi trường. Bạn ngồi yên và buông thư toàn cơ thể, để cho thân tâm được bình ổn cũng như tỉnh táo hơn trên những tuyến đường kế tiếp. Khi tâm thức được thắp sáng hiện hữu, thì những suy nghĩ miên man hay là sự lo lắng, sợ hãi, buồn chán… đều bị rơi rụng. Và khi ấy, bạn có được niềm an vui ngay trong khi lái xe, chứ không cần phải chờ đợi đi tới nơi nào cả. Sự thực tập này, không mất công sức và hao tốn tiền bạc gì cả, nhưng đem lại kết quả hạnh phúc rất lớn. Do đó, trong khi lái xe mà bạn biết thực tập “có ý, có tứ” như lời dạy của bà mẹ, thì sẽ hạn chế cho việc ùn tắc giao thông và cũng tránh bớt những tai nạn đáng tiếc xảy đến cho con người. Vì vậy, chúng ta sống “có ý, có tứ” trong mọi sinh hoạt hằng ngày, là điều kiện tất yếu để đem lại sự bình an và hạnh phúc cho mình, cũng như những người chung quanh.

Lời dạy của bà mẹ thật là mầu nhiệm như một câu thần chú; có công năng giúp cho người con tỉnh thức để tiếp xúc với những gì đang xảy ra ở hiện tại. Ngôn ngữ của bà mẹ tuy đơn giản mộc mạc, nhưng ẩn chứa nội dung vô cùng triết lý và thâm sâu. Bởi cụm từ “có ý, có tứ” này không khác gì thuật ngữ “chánh niệm tỉnh giác” đã được đề cập nhiều lần và là cốt lõi ở trong bài kinh Tứ Niệm Xứ. Có lẽ, vào thời kỳ cực thịnh của Phật Giáo Việt Nam qua các triều đại Đinh, Lê, lý, Trần đã được phổ biến rộng rãi trên khắp mọi miền đất nước. Vì thế cho nên, mọi từng lớp người dân đều được thấm nhuần tư tưởng thiền học, để từ đó người người cứ trao truyền cho nhau và ngôn ngữ ấy được tiếp nối, lưu truyền mãi cho đến ngày hôm nay.

Để thừa hưởng và bồi đắp gia tài trí tuệ quý giá mà những người đi trước đã góp nhặt và trải nghiệm. Ngày nay, chúng cần phải thể hiện nội dung chánh niệm tỉnh giác ấy vào trong mọi sinh hoạt hằng ngày, nhằm chuyển hóa phiền não khổ đau và tiếp nối được sự nghiệp cao cả của chư vị tiền bối đã để lại.

Trong cuộc sống hằng ngày, chúng ta ít khi tỉnh thức mà thường sống trong mê mờ, nên tâm ý bị trôi dạt vào thế giới của phiền não, khổ đau. Tỉnh thức là khi làm việc gì, thì mình phải rõ biết việc đó; khi đi biết mình đang đi, khi uống nước thì biết mình đang uống nước. Khi ăn cơm, rõ biết mình đang ăn cơm… Do tâm ý ta mê mờ và sống trong ảo tưởng, nên khi ta đi đứng, ăn cơm, làm việc giống như một pho tượng biết di chuyển. Tâm ý thường ruồng bỏ thân để truy tìm những chuyện được mất, hơn thua trong quá khứ và bồn chồn lo lắng cho tương lai. Vì bị kẹt cứng vào hai suy tưởng ấy, nên ta không có tự do để tiếp xúc được với sự sống đang có mặt trong hiện tại.

Trong khi đó, những giá trị cao đẹp của cuộc sống luôn luôn được biểu hiện, thế nhưng ta không biết tiếp nhận và thừa hưởng; bầu trời trong xanh, đám mây trắng, hàng cây xanh tươi ven đường, những bông hoa nở rộ thơm ngát, dòng suối trong xanh… Tất cả đều biểu hiện những cái đẹp, cái lành để hiến tặng cho cuộc đời, thế mà ta vô tình không biết tận hưởng những quý giá đó. Bà mẹ, anh trai, chị gái, em bé… những người thân ấy họ vẫn còn sống và đang có mặt bên ta, cũng là những điều kiện của hạnh phúc, nhưng ta vẫn cứ hờ hững, lãng quên và ít khi để tâm tới, đến khi họ mất rồi thì ta lại hối tiếc trong muộn màng và sầu khổ!

Sống cho “có ý, có tứ” là điều kiện rất cần thiết để khơi dậy tình thương yêu và sự hiểu biết vốn có trong mỗi chúng ta được biểu hiện, còn ngược lại ta sống trong mê mờ lãng quên, thì cánh cửa của hiểu biết và thương yêu sẽ bị khép kín, từ đó phiền não, khổ đau dễ dàng sinh khởi và trói buộc. Do vậy, chúng ta phải ghi nhớ lời dạy của bà mẹ: “ Con ơi, khi làm việc gì cũng phải có ý, có tứ nghe không con”. Và chúng ta hãy áp dụng lời dạy ấy vào trong đời sống hằng ngày, để chuyển hóa phiền não khổ đau, đem lại niềm an vui và đạt đến hạnh phúc chân thực.

Viên Ngộ